26: Nirvāṇavarga
kurmo yathāṅgāni svake kapāle
samādadhītātmavitarkitāni |
aniḥśrito hy anyam aheṭhayānaḥ
parinirvto nāpavadeta kaṁ cit || 26.1 [563]
kṣāntiḥ paramaṁ tapas titīkṣā
nirvāṇaṁ paramaṁ vadanti buddhāḥ |
na hi pravrajitaḥ paropatāpī
śramaṇo bhavati paraṁ viheṭhayaṁ vai || 26.2 [564]
mā kaṁ cit paruṣaṁ brūthaḥ proktāḥ prativadanti tam |
duḥkhā hi saṁrambhakathāḥ pratidaṇḍaṁ spśanti hi || 26.3 [565]
yadīrayasi hātmānaṁ kaṁsīvopahatā sadā |
jātimaraṇasaṁsāraṁ ciraṁ hy anubhaviṣyasi || 26.4 [566]
na tv īrayasi hātmānaṁ kaṁsir nopahatā yathā |
eṣa prāpto 'si nirvāṇaṁ saṁrambhas te na vidyate || 26.5 [567]
ārogyaparamā lābhā saṁtuṣṭiparamaṁ dhanam |
viśvāsaparamaṁ mitraṁ nirvāṇaparamaṁ sukham || 26.6 [568]
kṣudhā parama rogāṇāṁ saṁskārā duḥkham eva tu |
etaj jñātvā yathābhūtaṁ nirvāṇaparamo bhavet || 26.7 [569]
alpakāḥ sugatiṁ yānti bahavo yānti durgatim |
etaj jñātvā yathābhūtaṁ nirvāṇaparamo bhavet || 26.8 [570]
sahetuṁ sugatiṁ yānti sahetuṁ yānti durgatim |
sahetuṁ parinirvānti hy evam etat sahetukam || 26.9 [571]
gatir mgāṇāṁ pravaṇam ākāśaṁ pakṣiṇāṁ gatiḥ |
dharmo gatir vibhāgīnāṁ nirvāṇaṁ tv arhatāṁ gatiḥ || 26.10 [572]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . |
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . || 26.10A [573]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . na saṁvaset |
a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . || 26.10B [574]
na hīdaṁ hīnavīryeṇa mandenāpy avijānatā |
nirvāṇaṁ śakyam adhigantuṁ sarvagranthapradālanam || 26.11 [575]
. . taḥ kāmeṣu ni . . . . . . . . . . . . . . . . . . |
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . || 26.11A [576]
siñca bhikṣor imāṁ nāvaṁ siktā laghvī bhaviṣyati |
hitvā rāgaṁ ca doṣaṁ ca tato nirvāṇam eṣyasi || 26.12 [577]
abhūt pūrve tato nābhūn nābhūt pūrve tato hy abhūt |
na cābhūn na bhaviṣyati na vāpy etarhi vidyate || 26.13 [578]
durdśaṁ satyam acalaṁ sudśaṁ pratividhyataḥ |
tṣṇākṣayaṁ paśyato hi duḥkhasyānto nirucyate || 26.14 [579]
chitvā tṣṇāṁ praśāmyeha rajaḥ sarvaṁ samāhitaḥ |
viśoṣayitvā saritāṁ duḥkhasyānto nirucyate || 26.15 [580]
bhitvā kāyaṁ ca saṁjñāṁ ca vedanāṁ vyupaśāmya ca |
vijñānāstagamaṁ labdhvā duḥkhasyānto nirucyate || 26.16 [581]
dṣṭe tu dṣṭamātreṇa śrute ca śrutamātratā |
mate tathaiva vijñāte duḥkhasyānto nirucyate || 26.17 [582]
ene mene tathā dapphe daḍapphe ceti budhyataḥ |
sarvasmād viratiḥ pāpād duḥkhasyānto nirucyate || 26.18 [583]
māśā tuṣā saṁśamā ca sarvatra viraḍī tathā |
sarvasmād viratiḥ pāpād duḥkhasyānto nirucyate || 26.19 [584]
aniḥśritasyācalitaṁ prasrabdhiś ceha vidyate |
na gatir na cyutiś caiva duḥkhasyānto nirucyate || 26.20 [585]
ajāte sati jātasya vaden niḥsaraṇaṁ sadā |
asaṁsktaṁ ca saṁpaśyaṁ saṁsktāt parimucyate || 26.21 [586]
jātaṁ bhūtaṁ samutpannaṁ ktaṁ saṁsktam adhruvam |
jarāmaraṇasaṁghātaṁ moṣadharmapralopanam |
āhāranetrīprabhavaṁ nālaṁ tad abhinanditum || 26.22 [587]
tasya niḥsaraṇaṁ śāntam atarkāvacaraṁ padam |
nirodho duḥkhadharmāṇāṁ saṁskāropaśamaṁ sukham || 26.23 [588]
abhijānāmy ahaṁ sthānaṁ yatra bhūtaṁ na vidyate |
nākāśaṁ na ca vijñānaṁ na sūryaś candramā na ca || 26.24 [589]
naivāgatir na ca gatir nopapattiś cyutir na ca |
apratiṣṭham anālambaṁ duḥkhāntaḥ sa nirucyate || 26.25 [590]
yatra nāpo na pthivī tejo vāyur na gāhate |
na tatra śuklā dyotanti tamas tatra na vidyate || 26.26 [591]
na tatra candramā bhāti nādityo vai prakāśyate |
yathā tv ihātmanā vetti munir mauneyam ātmanaḥ |
atha rūpād arūpāc ca sarvaduḥkhāt pramucyate || 26.27 [592]
niṣṭhāgato hy asaṁtrāsī na vikanthī na kauktiḥ |
ācchettā bhavaśalyānām antimo 'sya samucchrayaḥ || 26.28 [593]
eṣā hi paramā niṣṭhā śāntaṁ padam anuttaram |
kṣayaḥ sarvanimittānāṁ pradānapadam acyutam || 26.29 [594]
tulyam atulyaṁ ca saṁbhavaṁ
bhavasaṁskāram avāsjan muniḥ |
ādhyātmarataḥ samāhito
hy abhinat kośam ivāṇḍasaṁbhavam || 26.30 [595]
jayate dānaṁ dharmadānaṁ ca sarvaṁ
jayate ratiṁ dharmaratiṁś ca sarvām |
jayate balaṁ kṣāntibalaṁ ca sarvaṁ
jayate sukhaṁ sarvaṭṣānirodhaḥ || 26.31 [596.i]
sarvaṁ dānaṁ dharmadānaṁ jināti
sarvāṁ ratiṁ dharmaratiṁ jināti |
sarvaṁ balaṁ kṣāntibalaṁ jināti
tṣṇākṣayaḥ sarvasukhaṁ jināti || 26.31 [596.ii]
|| nirvāṇavargaḥ 26 || ||