29: Yugavarga
avabhāsati tāvat sa kmir
yāvan nodayate divākaraḥ |
vairocanĕ tūdgate bhśaṁ
śvāvo bhavati na cāvabhāsate || 29.1 [691]
evaṁ bhāsitam āsi tārkitair
yāvan nodayate tathāgataḥ |
buddhapratibhāsite tu loke
na tārkiko bhāsati nāsya śrāvakaḥ || 29.2 [692]
asāre sāramatayaḥ sāre cāsārasaṁjñinaḥ |
te sāraṁ nādhigacchanti mithyāsaṁkalpagocarāḥ || 29.3 [693]
sāraṁ tu sārato jñātvā hy asāraṁ cāpy asārataḥ |
te sāram adhigacchanti samyaksaṁkalpagocarāḥ || 29.4 [694]
upātidhāvanti hi sārabuddhyā
navaṁ navaṁ bandhanam ādadantaḥ |
patanti hi dyotam ivāndhakārād
dṣṭe śrute caiva niviṣṭacittāḥ || 29.5 [695]
kāṅkṣā hi yā syād iha vā pthag vā
ihavedikā vā paravedikā vā |
tāṁ dhyāyino viprajahanti sarvā
hy ātāpino brahmacaryaṁ carantaḥ || 29.6 [696]
aniṣkaṣāyaḥ kāṣāyaṁ yo vastraṁ paridhāsyati |
apetadamasauratyo nāsau kāṣāyam arhati || 29.7 [697]
yas tu vāntakaṣāyaḥ syāc chīleṣu susamāhitaḥ |
upetadamasauratyaḥ sa vai kāṣāyam arhati || 29.8 [698]
yasya doṣāḥ samucchinnās tālamastakavad dhatāḥ |
sa vāntadoṣo medhāvī sādhurūpo nirucyate || 29.9 [699]
na nāmarūpamātreṇa varṇapuṣkalayā na ca |
sādhurūpo naro bhavati māyāvī matsarī śaṭhaḥ || 29.10 [700]
na varṇarūpeṇa naro hi sarvo
vijñāyate netvaradarśanena |
susaṁvtānām iha vyañjanena
tv asaṁvtā lokam imaṁ caranti || 29.11 [701]
pratirūpakaṁ dhūpitakarṇikā vā
lohārdhamāṣa iva hiraṇyacchannaḥ |
caranti haike parivāravantas
tv antar hy aśuddhā bahi śobhamānāḥ || 29.12 [702]
middhī ca yo bhavati mahāgrasaś ca
rātriṁ divaṁ saṁparivartaśāyī |
mahāvarāhaiva nivāpapuṣṭaḥ
punaḥ punar mandam upaiti garbham || 29.13 [703]
manujasya sadā smtīmato
labdhvā bhojanamātrajānataḥ |
tanukāsya bhavanti vedanāḥ
śanakair jīryati āyuḥ pālayam || 29.14 [704]
śubhānudarśinaṁ nityam indriyaiś cāpy asaṁvtam |
bhojane cāpy amātrajñaṁ hīnaṁ jāgarikāsu ca |
taṁ vai prasahate rāgo vāto vkṣam ivābalam || 29.15 [705.i]
śubhānupaśyī viharann indriyair hi asaṁvtaḥ |
bhojane cāpy amātrajñaḥ kusīdo hīnavīryavān |
taṁ vai prasahate rāgo vāto vkṣam ivābalam || 29.15 [705.ii]
śubhānudarśinaṁ nityam indriyaiś cāpy asaṁvtam |
bhojane cāpy amātrajñaṁ hīnaṁ jāgarikāsu ca |
taṁ vai prasahate dveṣo vāto vkṣam ivābalam || 29.15A [706]
śubhānudarśinaṁ nityam indriyaiś cāpy asaṁvtam |
bhojane cāpy amātrajñaṁ hīnaṁ jāgarikāsu ca |
taṁ vai prasahate moho vāto vkṣam ivābalam || 29.15B [707]
śubhānudarśinaṁ nityam indriyaiś cāpy asaṁvtam |
bhojane cāpy amātrajñaṁ hīnaṁ jāgarikāsu ca |
taṁ vai prasahate māno vāto vkṣam ivābalam || 29.15C [708]
śubhānudarśinaṁ nityam indriyaiś cāpy asaṁvtam |
bhojane cāpy amātrajñaṁ hīnaṁ jāgarikāsu ca |
taṁ vai prasahate lobho vāto vkṣam ivābalam || 29.15D [709]
śubhānudarśinaṁ nityam indriyaiś cāpy asaṁvtam |
bhojane cāpy amātrajñaṁ hīnaṁ jāgarikāsu ca |
taṁ vai prasahate tṣṇā vāto vkṣam ivābalam || 29.15E [710]
aśubhānudarśinaṁ nityam indriyaiś ca susaṁvtam |
bhojane cāpi mātrajñaṁ yuktaṁ jāgarikāsu ca |
taṁ na prasahate rāgo vātaḥ śailam iva sthiram || 29.16 [711.i]
aśubhānupaśyī viharann indriyair hi susaṁvtaḥ |
bhojane cāpi mātrajñaḥ śrāddha ārabdhavīryavān |
taṁ na prasahate rāgo vātaḥ śailam iva parvatam || 29.16 [711.ii]
aśubhānudarśinaṁ nityam indriyaiś ca susaṁvtam |
bhojane cāpi mātrajñaṁ yuktaṁ jāgarikāsu ca |
taṁ na prasahate dveṣo vātaḥ śailam iva sthiram || 29.16A [712]
aśubhānudarśinaṁ nityam indriyaiś ca susaṁvtam |
bhojane cāpi mātrajñaṁ yuktaṁ jāgarikāsu ca |
taṁ na prasahate moho vātaḥ śailam iva sthiram || 29.16B [713]
aśubhānudarśinaṁ nityam indriyaiś ca susaṁvtam |
bhojane cāpi mātrajñaṁ yuktaṁ jāgarikāsu ca |
taṁ na prasahate māno vātaḥ śailam iva sthiram || 29.16C [714]
aśubhānudarśinaṁ nityam indriyaiś ca susaṁvtam |
bhojane cāpi mātrajñaṁ yuktaṁ jāgarikāsu ca |
taṁ na prasahate lobho vātaḥ śailam iva sthiram || 29.16D [715]
aśubhānudarśinaṁ nityam indriyaiś ca susaṁvtam |
bhojane cāpi mātrajñaṁ yuktaṁ jāgarikāsu ca |
taṁ na prasahate tṣṇā vātaḥ śailam iva sthiram || 29.16E [716]
ramaṇīyāny araṇyāni na cātra ramate janaḥ |
vītarāgātra raṁsyante na tu kāmagaveṣiṇaḥ || 29.17 [717]
grāme vā yadi vāraṇye nimne vā yadi vā sthale |
yatrārhanto viharanti te deśā ramaṇīyakāḥ || 29.18 [718]
dūrāt santaḥ prakāśyante himavān iva parvataḥ |
asanto na prakāśyante rātrikṣiptāḥ śarā yathā || 29.19 [719]
sadbhir eva sahāsīta paṇḍitair arthacintakaiḥ |
arthaṁ mahāntaṁ gambhīraṁ prajñayā pratividhyate || 29.20 [720]
ahaṁ nāga iva saṁgrāme cāpād utpatitāṁ śarān |
ativākyaṁ titīkṣāmi duḥśīlo hi mahājanaḥ || 29.21 [721]
bhave cāhaṁ bhayaṁ dṣṭvā bhūyaś ca vibhavaṁ bhave |
tasmād bhavaṁ nābhinande nandī ca vibhavena me || 29.22 [722]
aśraddhaś cāktajñaś ca saṁdhicchettā ca yo naraḥ |
hatāvakāśo vāntāśaḥ sa vai tūttamapūruṣaḥ || 29.23 [723]
mātaraṁ pitaraṁ hatvā rājānaṁ dvau ca śrotriyau |
rāṣṭraṁ sānucaraṁ hatvā anigho yāti brāhmaṇaḥ || 29.24 [724]
yeṣāṁ saṁnicayo nāsti ye parijñātabhojanāḥ |
śunyatā cānimittaṁ ca vivekaś caiva gocaraḥ |
ākāśaiva śakuntānāṁ padaṁ teṣāṁ duranvayam || 29.25 [725]
yeṣāṁ saṁnicayo nāsti ye parijñātabhojanāḥ |
śunyatā cānimittaṁ ca vivekaś caiva gocaraḥ |
ākāśaiva śakuntānāṁ gatis teṣāṁ duranvayā || 29.26 [726]
yeṣāṁ saṁnicayo nāsti ye parijñātabhojanāḥ |
śunyatā cānimittaṁ ca samādhiś caiva gocaraḥ |
ākāśaiva śakuntānāṁ padaṁ teṣāṁ duranvayam || 29.27 [727]
yeṣāṁ saṁnicayo nāsti ye parijñātabhojanāḥ |
śunyatā cānimittaṁ ca samādhiś caiva gocaraḥ |
ākāśaiva śakuntānāṁ gatis teṣāṁ duranvayā || 29.28 [728]
yeṣāṁ bhavaḥ parikṣīno hy aparāntaṁ ca nāśritāḥ |
śunyatā cānimittaṁ ca vivekaś caiva gocaraḥ |
ākāśaiva śakuntānāṁ padaṁ teṣāṁ duranvayam || 29.29 [729]
yeṣāṁ bhavaḥ parikṣīno hy aparāntaṁ ca nāśritāḥ |
śunyatā cānimittaṁ ca vivekaś caiva gocaraḥ |
ākāśaiva śakuntānāṁ gatis teṣāṁ duranvayā || 29.30 [730]
yeṣāṁ bhavaḥ parikṣīno hy aparāntaṁ ca nāśritāḥ |
śunyatā cānimittaṁ ca samādhiś caiva gocaraḥ |
ākāśaiva śakuntānāṁ padaṁ teṣāṁ duranvayam || 29.31 [731]
yeṣāṁ bhavaḥ parikṣīno hy aparāntaṁ ca nāśritāḥ |
śunyatā cānimittaṁ ca samādhiś caiva gocaraḥ |
ākāśaiva śakuntānāṁ gatis teṣāṁ duranvayā || 29.32 [732]
alpakās te manuṣyeṣu ye janāḥ pāragāminaḥ |
atheyam itarāḥ prajās tīram evānudhāvati || 29.33 [733]
ye tarhi samyag ākhyāte dharme dharmānudarśinaḥ |
te janāḥ pāram eṣyanti mtyudheyasya sarvaśaḥ || 29.34 [734]
gatādhvano viśokasya vipramuktasya tāyinaḥ |
sarvagranthaprahīṇasya paridāgho na vidyate || 29.35 [735]
uttīrṇaḥ sabhayo mārgaḥ pātālaḥ parivarjitaḥ |
mukto yogais tathā granthaiḥ sarvaṁ rāgaviṣaṁ hatam || 29.36 [736]
nāsti kāmasamo hy ogho nāsti doṣasamo grahaḥ |
nāsti mohasamaṁ jālaṁ nāsti tṣṇāsamā nadī 29.37 [737]
ākāśe tu padaṁ nāsti śramaṇo nāsti bāhyakaḥ |
prapañcābhiratā bālā niṣprapañcās tathāgatāḥ || 29.38 [738]
yogaiḥ samuhyate bālo yogāṁ nudati paṇḍitaḥ |
yogāṁ praṇudya medhāvī ye divyā ye ca mānusāḥ |
sarvayogāṁ praṇudyeha sarvaduḥkhāṭ pramucyate || 29.39 [739]
yogād bhavaḥ prabhavati viyogād bhavasaṁkṣayaḥ |
etad dvaidhāpathaṁ jñātvā bhavāya vibhavāya ca |
tatra śikṣeta medhāvī yatra yogān atikramet || 29.40 [740]
aktaṁ kuktāc chreyaḥ paścāt tapati duṣktam |
śocate duṣktaṁ ktvā śocate durgatiṁ gataḥ || 29.41 [741]
ktaṁ tu suktaṁ śreyo yat ktvā nānutapyate |
nandate suktaṁ ktvā nandate sugatiṁ gataḥ 29.42 [742]
nābhāṣamāṇā jñāyante miśrā bālair hi paṇḍitāḥ |
jñāyante bhāṣamāṇās tu deṣayanto 'rajaḥ padam || 29.43 [743]
bhāṣayed dyotayed dharmam ucchrayed ṣiṇāṁ dhvajam |
subhāṣitadhvajā nityam ṣayor dharmagauravāḥ || 29.44 [744]
nindanti tuṣṇim āsīnaṁ nindanti bahubhāṣiṇam |
alpabhāṇiṁ ca nindanti nāsti lokeṣv aninditaḥ || 29.45 [745]
ekāntaninditaḥ puruṣaḥ ekāntaṁ vā praśaṁsitaḥ |
nābhūd bhaviṣyati ca no na cāpy etarhi vidyate || 29.46 [746]
yaṁ tu vijñāḥ praśaṁsanti hy anuyujya śubhāśubham |
praśaṁsā sā samākhyātā na tv ajñair yaḥ praśaṁsitaḥ || 29.47 [747]
medhāvinaṁ vttayuktaṁ prājñaṁ śīleṣu saṁvtam |
niṣkaṁ jāmbunadasyaiva kas taṁ ninditum arhati || 29.48 [748]
śailo yathāpy ekaghano vāyunā na prakampyate |
evaṁ nindāpraśaṁsābhir na kampyante hi paṇḍitāḥ || 29.49 [749]
yasya mūle tvacā nāsti parṇā nāsti tathā latāḥ |
taṁ dhīraṁ bandhanān muktaṁ kas taṁ ninditum arhati || 29.50 [750]
yasya ha prapañcitaṁ hi no sat
saṁtānaṁ parikhaṁ ca yo nivttaḥ |
tṣṇāvigataṁ muniṁ carantaṁ
na vijānāti sadevako 'pi lokaḥ || 29.51 [751]
yasya jitaṁ nopajīyate
jitam anveti na kaṁ cid eva loke |
taṁ buddham anantagocaraṁ
hy apadaṁ kena padena neṣyasi || 29.52 [752]
yasya jālinī viṣaktikā
tṣṇā nāsti hi lokanāyinī |
taṁ buddham anantagocaraṁ
hy apadaṁ kena padena neṣyasi || 29.53 [753]
yasya mūlaṁ kṣitau nāsti parṇā nāsti tathā latāḥ |
taṁ dhīraṁ bandhanān muktaṁ ko nu ninditum arhati || 29.54 [754]
yasya jālinī viṣaktikā
tṣṇā nāsti hi lokanāyinī |
taṁ buddham anantavikramaṁ
hy apadaṁ kena padena neṣyasi || 29.55 [755]
yasya vitarkā vidhūpitās
tv ādhyātmaṁ vinivartitā hy aśeṣam |
sa hi saṅgam atītya sarvasaṁjñāṁ
yogāpetam atīrṇasaṅgam eti || 29.56 [756]
muñca purato muñca paścato
madhye muñca bhavasya pāragaḥ |
sarvatra vimuktamānaso
na punar jātijarām upeṣyasi || 29.57 [757]
|| yugavargaḥ 29 || ||